| AZ | EN | RU

STATİSTİKA


DAĞINIQ SKLEROZ XƏSTƏLƏRİNİN CİNSƏ GÖRƏ XARAKTERİSTİKASI
Əliyev R.R., Şirəliyeva R.K.

DOI: 10.61775/2413-3302.v2i32.07

XÜLASƏ
Giriş. Dağınıq skleroz (DS) mərkəzi sinir sisteminin etiologiyası və tam müalicəsi məlum olmayan xroniki demielinizasiyaedici, neyrodegenerativ xəstəliydir. Bir çox tədqiqatlar DS-lə xəstələnmənin qadınlar arasında kişilərlə müqayisədə 2-3,5 dəfə çox rast gəlindiyini göstərmişdir. Təqdim edilmiş məqalənin məqsədi Azərbaycanda DS diaqnozu qoyulmuş pasiyentlərin cinsə görə xarakteristikasını vermək olmuşdur. Tədqiqatın material və metodları. Tədqiqat müddəti (01.01.2013–31.12.2022-ci illər) ərzində 1796 DS-li xəstə araşdırılmışdır. Xəstələr 2 müqayisə qrupuna bölünmüşdür (I qrup – kişilər, 616 xəstə; II qrup – qadınlar, 1180 xəstə). Müqayisə qruplarında xəstələrin cins, yaş (diaqnoz qoyulanda, ehtimal olunan ilk həmlə zamanı və tədqiqatın sonunda), DS-in klinik gedişi və ölüm hadisələrinə görə xüsusi çəkisi tədqiq edilmişdir. Statistik təhlil χ2-Pirson və t-Stüdent-Bonferroni meyarları ilə aparılmış, alınmış statistik nəticələr U-Mann-Whitney meyarı ilə təkrar yoxlanılmışdır. “0” hipotezi p<0,05 olduqda inkar edilmişdir. Nəticələr və müzakirə. Xəstələrin 65,7%-i qadın, 34,3%-i isə kişi olmuşdur. Kişi qadın nisbəti 1:1,92 təşkil etmişdir. Xəstələrin 66,4%-i şəhər, 33,6%-i isə kənd sakinləri olmuşdur. Qadınlar arasında şəhər sakinləri (68.1±1.4%) kişilər arasında şəhər sakinlərindən (63.0±1.9%) çoxluq təşkil etmişdir və bu fərq statistik dürüst olmuşdur (P<0.05). Diaqnoz qoyularkən xəstələrin orta yaşı 34,9±0,2 yaş (kişilərdə 35,2±0,4; qadınlarda 34,7±0,3) təşkil etmişdir. Ehtimal olunan birinci həmlə zamanı orta yaş 29,7±0,2 yaş təşkil etmişdir (kişilərdə 29,9±0,3 və qadınlarda 29,6±0,2). Tədqiqat illəri ərzində 43 xəstədə ölüm qeydə alınmışdır. Xəstələrin orta ölüm yaşı 56,8±1,2 yaş təşkil etmişdir (kişilərdə – 55,2±1,6 yaş; qadınlarda – 58,0±1,6 yaş) (P>0,05). DS diaqnozu qoyulandan sonra xəstələrinin orta yaşama müddəti 15,7±1,0 il olmuşdur (minimal yaşama müddəti 4 il, maksimal – 40 il). İlk həmlə ilə diaqnozun qoyulması arasında olan dövr kişilərdə ortalama 5,3±0,2 il, qadınlarda 5,2±0,1 il olmuşdur. Xəstələrin diaqnoz yaşlarına görə 5 illik yaş qrupları üzrə bölgüsü göstərdi ki, kişilər arasında daha çox xəstələnmə 35-39 yaş qrupu (kişi xəstələrin 20,1±1,6%-i), qadınlar arasında isə 30-34 yaş qrupu (qadın xəstələrin 20,8±1,2%-i) arasında olmuşdur. Lakin bu göstəricilər statistik dürüst fərqlənməmişdir (P>0,05). DS-in klinik gedişinə görə tipləri arasında hər iki cinsdə ən çox rast gəlinən residivverən DS olmuşdur kişilərdə 78,6±1,7%, qadınlarda 77,4±1,2%, KİS daha çox qadınlarda rast gəlinsə də (4,2±0,6%), fərq statistik dürüst olmamışdır (P>0,05). DS-in digər subtipləri hər iki cinsdə demək olar ki eyni rast gəlinmişdir. Conclusion. DS zamanı cinsdən asılı fərqlərin geniş tədqiqi DS-in patofizioloigyası və müalicəsi haqda bilikləri daha da artıra dilər. Əldə edilən nəticələr DS-in klinik gedişi və müalicəsinə cinsdən asılı yanaşmanın daha da geniş tədqiq edilməsi üçün əsas verir.
Açar sözlər: dağınıq skleroz, cinsə görə fərqlər, klinik gediş, yaş

ƏDƏBİYYAT
  1. "Dağınıq skleroz xəstəliyinə tutulmuş şəxslərə dövlət qayğısı haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanunu. Bakı şəhəri, 7 mart 2012-ci il, № 303-IVQ. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi, hüquqi aktların vahid elektron bazası. https://e-qanun.az/framework/23286
  2. "Dağınıq skleroz xəstəliyinin müalicəsi, profilaktikası və onunla mübarizə tədbirlərinə dair Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. Bakı şəhəri, 13 noyabr 2012-ci il, №2542. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi, hüquqi aktların vahid elektron bazası. https://e-qanun.az/framework/24678
  3. "Dağınıq skleroz xəstəliyinin müalicəsi, profilaktikası və onunla mübarizə tədbirlərinə dair 2018-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. Bakı şəhəri, 28 fevral 2018-ci il, №3723. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi, hüquqi aktların vahid elektron bazası. https://e-qanun.az/framework/38051
  4. Ahlgren C, Odén A, Lycke J. High nationwide prevalence of multiple sclerosis in Sweden // Mult Scler. 2011 Aug;17(8):901-8. doi: 10.1177/1352458511403794
  5. Akdemir N, Terzi M, Arslan N, Onar M. Prevalence of Multiple Sclerosis in the Middle Black Sea Region of Turkey and Demographic Characteristics of Patients // Noro Psikiyatr Ars. 2017 Mar;54(1):11-14. doi: 10.5152/npa.2016.12451
  6. al-Din AS, Khogali M, Poser CM, al-Nassar KE, Shakir R, Hussain J, Behbahani K, Chadha G. Epidemiology of multiple sclerosis in Arabs in Kuwait: a comparative study between Kuwaitis and Palestinians // J Neurol Sci. 1990 Dec;100(1-2):137-41. doi:10.1016/0022-510x(90)90024-h
  7. Alroughani R, Ahmed SF, Behbahani R, Khan R, et al. Increasing prevalence and incidence rates of multiple sclerosis in Kuwait // Mult Scler. 2014 Apr;20(5):543-7. doi:10.1177/1352458513504328.
  8. Bergamaschi R. Prognostic factors in multiple sclerosis // Int Rev Neurobiol2007, 79: 423-447.
  9. Biernacki T, Sandi D, Fricska-Nagy Z, Kincses ZT, Füvesi J, Laczkó R, Kokas Z, Klivényi P, Vécsei L, Bencsik K. Epidemiology of multiple sclerosis in Central Europe, update from Hungary // Brain Behav. 2020 May;10(5):e01598. doi: 10.1002/brb3.1598
  10. Bölük C., Türk Börü U., Taşdemir M., Gezer T. Epidemiology of Multiple Sclerosis in Turkey; A Ten-Year Trend in Rural Cities // Turk J Neurol 2021;27:41-45. DOI:10.4274/tnd.2020.36418
  11. Çelik Y, Birgili O, Kiyat A, et al. Prevalence of multiple sclerosis in the metropolitan area of Edirne City, Turkey // Balkan Med J 2011;28:193-6. Doi: 10.1159/000093895
  12. Chan KH, Tsang KL, Ho PW, Tse CT, et al. Clinical outcome of relapsing remitting multiple sclerosis among Hong Kong Chinese // Clin Neurol Neurosurg. 2011 Oct;113(8):617-22. doi: 10.1016/j.clineuro.2011.04.013
  13. Chung SE, Cheong HK, Park JH, Kim HJ. Burden of disease of multiple sclerosis in Korea // Epidemiol Health. 2012;34:e2012008. doi: 10.4178/epih/e2012008.
  14. Coyle P.K. What Can We Learn from Sex Differences in MS? // J. Pers. Med. 2021, 11, 1006. doi. 10.3390/jpm11101006
  15. Debouverie M. Gender as a prognostic factor and its impact on the incidence of multiple sclerosis in Lorraine, France // J Neurol Sci 2009;286:14-17.
  16. Ekestern E, Lebhart G. Mortality from multiple sclerosis in Austria 1970-2001: dynamics, trends, and prospects // Eur J Neurol. 2004 Aug;11(8):511-20. doi: 10.1111/j.1468-1331.2004.00818.x
  17. Elhami S, Mohammad K, Sahraian M, Eftekhar H; A 20-Year Incidence Trend (1989-2008) and Point Prevalence (March 20, 2009) of Multiple Sclerosis in Tehran, Iran: A Population-Based Study // Neuroepidemiology, 2011; 36 (3): 141-147. doi.org/10.1159/000324708
  18. Etemadifar M, Abtahi SH, Akbari M, Murray RT, Ramagopalan SV, Fereidan-Esfahani M. Multiple sclerosis in Isfahan, Iran: an update // Mult Scler. 2014 Jul;20(8):1145-7. doi:10.1177/1352458513516531.
  19. Flachenecker P, Stuke K, Elias W, Freidel M, Haas J, Pitschnau-Michel D, Schimrigk S, Zettl UK, Rieckmann P. Multiple sclerosis registry in Germany: results of the extension phase 2005/2006 // Dtsch Arztebl Int. 2008 Feb;105(7):113-9. doi:10.3238/arztebl.2008.0113
  20. Foulon S, Maura G, Dalichampt M, Alla F, Debouverie M, Moreau T, Weill A. Prevalence and mortality of patients with multiple sclerosis in France in 2012: a study based on French health insurance data // J Neurol. 2017 Jun;264(6):1185-1192. doi: 10.1007/s00415-017-8513-0
  21. Gbaguidi, B., Guillemin, F., Soudant, M. et al. Age-period-cohort analysis of the incidence of multiple sclerosis over twenty years in Lorraine, France // Sci Rep 2022, 12, 1001. Doi:10.1038/s41598-022-04836-5
  22. Greer JM, McCombe PA. Role of gender in multiple sclerosis: clinical effects and potential molecular mechanisms // J Neuroimmunol. 2011; 234(1-2):7-18. Epub 2011/04/09. https://doi.org/10.1016/j.jneuroim.2011.03.003
  23. Grimaldi LM, Palmeri B, Salemi G, Giglia G, D'Amelio M, Grimaldi R, Vitello G, Ragonese P, Savettieri G. High prevalence and fast rising incidence of multiple sclerosis in Caltanissetta, Sicily, southern Italy // Neuroepidemiology. 2007;28(1):28-32. doi: 10.1159/000097853
  24. Hashemilar M, Savadi Ouskui D, Farhoudi M, Ayromlou H, Asadollahi A: Multiple sclerosis in east Azerbaijan, north west Iran // Neurology Asia 2011; 16: 127-131.
  25. Kalincik T, Vivek V, Jokubaitis V, et al. Sex as a determinant of relapse incidence and progressive course of multiple sclerosis // Brain 2013;136:3609-17.
  26. Kim SH, Huh SY, Kim W, Park MS, et al. Clinical characteristics and outcome of multiple sclerosis in Korea: does multiple sclerosis in Korea really differ from that in the Caucasian populations? // Mult Scler. 2013 Oct;19(11):1493-8. doi: 10.1177/1352458513477712.
  27. Kingwell E, van der Kop M, Zhao Y, Shirani A, Zhu F, Oger J, Tremlett H. Relative mortality and survival in multiple sclerosis: findings from British Columbia, Canada // J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2012 Jan;83(1):61-6. doi: 10.1136/jnnp-2011-300616
  28. Koch-Henriksen N, Brønnum-Hansen H, Stenager E. Underlying cause of death in Danish patients with multiple sclerosis: results from the Danish Multiple Sclerosis Registry // J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1998 Jul;65(1):56-9. doi: 10.1136/jnnp.65.1.56
  29. Koch-Henriksen N, Laursen B, Stenager E, et al. Excess mortality among patients with multiple sclerosis in Denmark has dropped significantly over the past six decades: a population based study // J Neurol Neurosurg Psychiatry 2017;88:626-31.
  30. Koch-Henriksen N, Magyari M. Apparent changes in the epidemiology and severity of multiple sclerosis // Nat Rev Neurol 2021;17:676-88.
  31. Lee SS, Sohn EH, Nam SW. Preliminary studies on the clinical features of multiple sclerosis in Korea // J Clin Neurol. 2006 Dec;2(4):231-7. doi: 10.3988/jcn.2006.2.4.231.
  32. Leffler J, Trend S, Gorman S, Hart PH. Sex-specific environmental impacts on initiation and progression of multiple sclerosis // Front Neurol. 2022;13:835162.
  33. Li R, Sun X, Shu Y, Mao Z, et al. Sex differences in outcomes of disease-modifying treatments for multiple sclerosis: A systematic review // Mult Scler Relat Disord. 2017 Feb;12:23-28. doi: 10.1016/j.msard.2017.01.001.
  34. Liu X, Cui Y, Han J. Estimating epidemiological data of Multiple sclerosis using hospitalized data in Shandong Province, China // Orphanet J Rare Dis. 2016 Jun 4;11(1):73. doi: 10.1186/s13023-016-0457-4.
  35. Magyari M, Koch-Henriksen N. Quantitative effect of sex on disease activity and disability accumulation in multiple sclerosis // J Neurol Neurosurg Psychiatry 2022;93:716-722.
  36. O'Connell K, Tubridy N, Hutchinson M, McGuigan C. Incidence of multiple sclerosis in the Republic of Ireland: A prospective population-based study // Mult Scler Relat Disord. 2017 Apr;13:75-80. doi: 10.1016/j.msard.2017.02.010.
  37. Pandit L, Kundapur R. Prevalence and patterns of demyelinating central nervous system disorders in urban Mangalore, South India // Mult Scler. 2014 Oct;20(12):1651-3. doi:10.1177/1352458514521503.
  38. Prosperini L, Lucchini M, Ruggieri S, Tortorella C, Haggiag S, Mirabella M, Pozzilli C, Gasperini C. Shift of multiple sclerosis onset towards older age // J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2022 Apr 27: jnnp-2022-329049. doi: 10.1136/jnnp-2022-329049
  39. Ragonese P, Aridon P, Mazzola MA, Callari G, Palmeri B, Famoso G, Terruso V, Salemi G, D'Amelio M, Savettieri G. Multiple sclerosis survival: a population-based study in Sicily // Eur J Neurol. 2010 Mar;17(3):391-7. doi: 10.1111/j.1468-1331.2009. 02814.x
  40. Redelings MD, McCoy L, Sorvillo F. Multiple sclerosis mortality and patterns of comorbidity in the United States from 1990 to 2001 // Neuroepidemiology. 2006;26(2):102-7. doi: 10.1159/000090444
  41. Runmarker B, Andersen O. Prognostic factors in a multiple sclerosis incidence cohort with twenty-five years of follow-up // Brain 1993;116:117-34.
  42. Siritho S, Prayoonwiwat N. A retrospective study of multiple sclerosis in Siriraj Hospital, Bankok, Thailand // Can J Neurol Sci. 2007 Feb;34(1):99-104. doi:10.1017/s0317167100005874.
  43. Smestad C, Sandvik L, Celius EG. Excess mortality and cause of death in a cohort of Norwegian multiple sclerosis patients // Mult Scler. 2009 Nov;15(11):1263-70. doi:10.1177/1352458509107010
  44. Tan CT. Multiple sclerosis in Malaysia // Neurol J Southeast Asia 1997; 2: 1-5.
  45. Thornton J. Data show big rise in deaths of people with neurological disorders // BMJ. 2018 Mar 19;360:k1278. doi: 10.1136/bmj.k1278.
  46. Türk Börü Ü, Alp R, Sur H, Gül L. Prevalence of multiple sclerosis door-to-door survey in Maltepe, Istanbul, Turkey // Neuroepidemiology. 2006;27(1):17-21. doi:10.1159/000093895
  47. Voskuhl RR, Gold SM. Sex-related factors in multiple sclerosis susceptibility and progression // Nat Rev Neurol. 2012;8(5):255-63.
  48. Voskuhl RR, Sawalha AH, Itoh Y. Sex chromosome contributions to sex differences in multiple sclerosis susceptibility and progression // Mult Scler 2018;24:22-31.
  49. Voskuhl RR. The effect of sex on multiple sclerosis risk and disease progression // Mult Scler. 2020 Apr;26(5):554-560. doi: 10.1177/1352458519892491.
  50. Weinshenker BG, Rice GP, Noseworthy JH, et al. The natural history of multiple sclerosis: a geographically based study. 3. multivariate analysis of predictive factors and models of outcome // Brain 1991;114:1045-56.
  51. Zhang GX, Carrillo-Vico A, Zhang WT, Gao SS, Izquierdo Ayuso G. Incidence and prevalence of multiple sclerosis in China and other Asian countries // Neurologia (Engl Ed). 2023 Apr;38(3):159-172. doi: 10.1016/j.nrleng.2020.07.022.
  52. Белова А.Н., Соловьева В.С., Шакурова Д.Н, Гладилова Н.А., Шейко Г.Е. Эпидемиология рассеянного склероза и заболеваний спектра оптиконевромиелита в Нижегеродской области: динамика показателей за пятилетний период // Журнал неврологии и психиатрии им. С.С. Корсакова 2021, т. 121, №7, вып. 2, с. 104-106. doi.org/10.17116/jnevro2021121072104
  53. Бойко А.Н., Кукель Т.М., Лысенко М.А., Вдовиченко Т.В., Гусев Е.И. Клиническая эпидемиология рассеянного склероза в Москве. Описательная эпидемиология на примере популяции одного из округов города // Журнал неврологии и психиатрии им. С.С. Корсакова. Спецвыпуски. 2013;113(10‑2):8‑14.
  54. Бойнова И.В., Самарина Д.В., Каторова А.В., Токарева Н.Г. Клинико- эпидемиологические особенности рассеянного склероза в Российской Федерации // Сетевое издание. Современные проблемы науки и образования. - 2022. - № 5, DOI:10.17513/spno.32006
  55. Гончарова З.А. Клинико-эпидемиологические особенности рассеянного склероза в Ростовской области // Медицинский вестник Юга России. 2010;(1):62-66.
  56. Новикова Л.Б., Акопян А.П., Шарапова К.М. Эпидемиологические особенности рассеянного склероза в Республике Башкортостан // Пермский медицинский журнал. 2020. № 1. С. 5-13. DOI: 10.17816/pmj3715-13
  57. Сиренев И.М., Герасимова-Мейгал Л.И., Сергеев А.М., Иванова Г.Ю. Орлов П.О. Эпидемиология рассеянного склероза в Республике Карелия за период 2013-2018 // Вестник уральской медицинской академической науки. 2019. № 2. С. 315-319.
  58. Смагина ИВ, Ельчанинова ЕЮ, Ельчанинова СА. Рассеянный склероз в Алтайском крае: результаты проспективного эпидемиологического исследования // Журнал неврологии и психиатрии им. C.C. Корсакова. 2019;119(2-2):7-11. doi:10.17116/jnevro2019119227
  59. Спирин Н.Н., Касаткин Д.С., Степанов И.О., Шипова Е.Г., и др. Динамика основных эпидемиологических показателей рассеянного склероза по результатам сравнения регистров пациентов 1999 и 2019 гг. в Ярославле // Журнал неврологии и психиатрии им. С.С. Корсакова. Спецвыпуски. 2020;12(7‑2): 48‑53.