Məmmədbəyli. A.K., Abdullayeva N.R., Rzayev R.N.
HƏBSXANALARDA İNSAN İMMUNÇATIŞMAZLIĞI VİRUSUNA YOLUXMUŞ ŞƏXSLƏRDƏ NEYROKOQNİTİV POZULMALAR VƏ PERİFERİK NEYROPATİYALAR
Xülasə: İnsan immunçatışmazlığı virusu (İİV) nevroloji ağırlaşmaların yüksək tezliyi ilə ən ciddi qlobal sağlamlıq problemlərindən biri olaraq qalır. Məqalədə İİV infeksiyası olan xəstələrdə nevroloji pozğunluqlar problemi haqqında məlumatlar təhlil edilir, İİV ilə əlaqəli neyrokoqnitiv pozğunluq və periferik polineyropatiyaların etiologiyası, patogenezi və diaqnostikası haqqında cari məlumatlar verilir. Bu problem xüsusilə həbsxanada olan insanlar üçün aktualdır, çünki bu xəstələrdə diaqnoz xəstəliyin əhəmiyyətli dərəcədə irəliləməsi səbəbindən gec mərhələlərdə qoyulur və bununla da, cəzaçəkmə müəssisəsində xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə pozulmasına gətirir.
Keywords: İİV, neyrokoqnitiv pozğunluq, periferik polineyropatiya
Vəliyeva G.V.
YENİDOĞULMUŞLARDA DAKRİOSİSTİTİN OFTALMOPEDİATRİK ASPEKTLƏRİ
Xülasə: Prediatrik praktikada lakrimal kanalların patologiyasına çox yayılmışdır. Yenidoğulmuşlarda yenidoğulmuşların dakriosistitinə tez-tez rast gəlinir. Müxtəlif ixtisas həkimlərinin bu problemlə məşğul olmasına baxmayaraq, patologiyanın tezliyi nisbətən sabit olaraq qalır. Bu işdə biz son 50 ildə əlimizdə olan ədəbiyyatı emal etdik. İcmal müxtəlif müəlliflər tərəfindən təsvir edilən patologiyanın inkişafının səbəblərini, neonatal dakriosistitin diaqnozu və müalicəsinin xüsusiyyətlərini təqdim edir.
Keywords: neonatal dakriosistit, diaqnostika, klinika
Əliyev V.İ.
XƏSTƏXANADAXİLİ VƏ VENTİLYATOR ASSOSİASİYA OLUNMUŞ PNEVMONİYANIN MÜALİCƏSİ
Xülasə: Təqdim olunmuş ədəbiyyat icmalında hazırda rast gələn xəstəxanadaxili infeksiyalar, bunlarla əlaqəli antibiotikrezistentliyin risk faktorları, ventilyator assosiasiya olunmuş pnevmoniyalara yanaşma, müalicə üsulları və proqnozu barədə məlumat verilmişdir.
Keywords: xəstəxanadaxili infeksiyalar, ventilyator assosiasiya olunmuş pnevmoniyalar, antibiotikrezistentlik
Əliyev R.R.
AZƏRBAYCANDA DAĞINIQ SKLEROZUN EHTİMAL OLUNAN İLK HƏMLƏSİ ZAMANI XƏSTƏLƏRİN YAŞ VƏ CİNSƏ GÖRƏ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xülasə: Giriş. Dağınıq skleroz (DS) mərkəzi sinir sisteminin xroniki iltihabi demielinizasiyaedici xəstəliyidir. Qadınlar arasında daha çox rast gəlinir və xəstəliyin başlanğıcı adətən 20-40 yaş arasında olur. Tədqiqatın məqsədi – ilk həmlə zamanı yaş və cinsdən asılı olaraq DS xəstələrinin xarakteristikasını təhlil etmək. Materiallar və metodlar. Azərbaycanda 1796 DS xəstəsinin araşdırıldığı on illik (01.01.2013-31.12.2022) tədqiqat barədə məlumat verilir. Statistik məlumatların işlənməsi üçün variasiya və diskriminant analiz üsullarından istifadə edilmişdir. Tədqiqatın nəticələri. DS-in ehtimal olunan ilk həmləsi ən çox 20-29 yaş arasında baş verir. Məlum olmuşdur ki, DS qadınlarda daha çox və kişilərə nisbətən daha erkən yaşda özünü göstərir. Bundan başqa yaşayış yerinin DS-in başlanğıc və diaqnoz yaşına təsiri də tədqiq edilmişdir. Müzakirə. Məqalədə DS-in başlanma yaşındakı fərqlər vurğulanaraq, tədqiqat nəticələri digər ölkələrin məlumatları ilə müqayisə edilir. Yekun. Azərbaycanda DS-in ilk həmləsi kifayət qədər gənc yaşda özünü göstərir. Tədqiqatın genişləndirilməsi DS-in ilk həmləsi ilə diaqnoz yaşı arasındakı vaxtı azaltmaq və effektiv müalicənin erkən başlaması üçün tövsiyələr verə bilər.
Keywords: dağınıq skleroz, ehtimal olunan ilk həmlə, yaş, cins
Səfərova S.S., Əliyeva E.M., Abbasova F.Y., Sultanova İ.Ə., Mürsəlova S.Ə., Xudiyeva A.N.
DAXİLİ CİNSİYYƏT ORQANLARININ XRONİKİ İRİNLİ İLTİHABINDA HORMONAL VƏZİYYƏTİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xülasə: Daxili cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəlikləri patoloji prosesdə immun, endokrin, sinir və digər sistemlərinin iştirakı ilə toxumalarda ciddi patofizioloji və patomorfoloji dəyişikliklərin inkişafına səbəb olur. Tədqiqatın məqsədi daxili cinsiyyət orqanlarının irinli iltihabının xroniki formaları ilə xəstələrdə hormonal statusun xüsusiyyətlərini müəyyən etmək və cinsi steroidlərin səviyyəsi ilə irinli prosesin ağırlığı arasında əlaqəni müəyyən etmək idi. İrinli iltihabın fəsadlaşmış formaları ilə xəstələrin böyük əksəriyyətində yumurtalıqların hipofunksiyası müəyyən edildi. Xəstələrin üçdə birində qonadotrop hormonların ifrazı pozulmuşdur. Daxili cinsiyyət orqanlarının xroniki irinli iltihabında hormonal homeostazın pozulması müalicə və reabilitasiya prosesinə hormonal dərmanların daxil edilməsinin məqsədəuyğunluğunu göstərir.
Keywords: daxili cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəlikləri, qonadotrop hormonlar, cinsi steroidlər
Kudrathodjaeva Ş.Ş., Saidhodjaeva S.N., Alimova D.D.
XRONİKİ BÖYRƏK ÇATIŞMAZLIĞI OLAN UŞAQLARDA EŞİTMƏ FUNKSİYASININ DƏYİŞİKLİKLƏRİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xülasə: Böyrək funksiyası ilə eşitmə itkisi arasındakı əlaqə çoxdan öyrənilmişdir, lakin bu əlaqəyə dair dəlillər əsasən kiçik müşahidə tədqiqatlarından əldə edilmişdir. Əksər hallarda, xroniki böyrək çatışmazlığı (XBÇ) olan uşaqlarda eşitmə itkisinin inkişafına səbəb olan səbəblər xəstəliyin ağırlaşmaları və/və ya təzahürləri, həmçinin müalicəsinin yan təsirləridir. Nefronun anatomik və fizioloji xüsusiyyətləri ilə ilbizin zolaqlı-damar sistemi arasında bir əlaqə olması da mümkündür. Tədqiqatın məqsədi XBÇ olan uşaqlarda eşitmə funksiyasının vəziyyətini qiymətləndirmək olmuşdur. Material və metodlar. Ümumilikdə müxtəlif mərhələli XBÇ olan 31 uşaq müayinə edildi, 5 xəstə planlı hemodializ müalicəsi aldığı halda, 26 uşaq hemodializ almırdı. Bütün uşaqlar audioloji müayinədən keçiblər. Nəticələr. Hərtərəfli audioloji müayinənin nəticələrinə görə, 5 uşağa müxtəlif formalı və şiddətli eşitmə itkisi, 1 uşağa ikitərəfli karlıq diaqnozu qoyuldu. XBÇ irəlilədikcə xəstələrdə eşitmə pozğunluğu inkişaf etmə ehtimalı artdı. Eşitmə itkisinin inkişafının əsasını təşkil edən etioloji amillər arasında farmakoloji yan təsirlər əsas hesab olunur.
Keywords: xroniki böyrək çatışmazlığı, uşaqlar, eşitmə funksiyası
Yunusxocayeva M.K., Rizayev J.A.
AQRESSİV PERİODONTİTİ OLAN XƏSTƏLƏRİN MÜALİCƏ ÜSULLARININ MÜQAYİSƏLİ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Xülasə: Əhali arasında geniş yayıldığına görə periodont xəstəlikləri müasir terapevtik stomatologiyanın əsas problemlərindən biridir. Müasir stomatologiyada periodontitin aqressiv gedişi ilə diaqnostikası və müalicəsi problemi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir ki, bu, parodontitin tipik formaları ilə müqayisədə daha az rast gəlinir, lakin ənənəvi vasitələrdən istifadə etməklə müalicə etmək daha çətindir və son dərəcə əlverişsiz proqnoza malikdir və osteoreparasiya və osteogenez prosesləri. Bu tədqiqatın məqsədi aqressiv periodontitli xəstələrin diaqnostikası və müalicəsi metodunu təkmilləşdirmək idi.
Keywords: aqressiv periodontit, klinik müayinə üsulları, osteoreparasiya
Şahmalıyeva Ü.R.
UŞAQLIQ MİOMASININ MÜALİCƏSİNDƏN ƏVVƏL VƏ SONRA QANIN KOAQULOQRAMA GÖSTƏRCİLƏRİNƏ TƏSİRİNİN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ
Xülasə: Təqdim edilmiş məqalənin məqsədi təklif edilən müalicə sxemi, eləcə də ənənəvi müalicə üsullarının tətbiqindən əvvəl və sonra uşaqlıq mioması olan qadınlarda qanın koaquloqram göstəricilərinin dəyişməsinin tədqiq edilməsindən ibarət olmuşdur. Tədqiqat işi 2019-2022-ci illər ərzində Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitunun bazasında aparılmışdır. Tədqiqata müxtəlif ölçüdə və formada uşaqlıq mioması olan 200 xəstə daxil edilmişdir. Bu tədqiqat daxilində şərti olaraq xəstələri 4 qrupa böldük. Bu tədqiqat daxilində müalicə tədbirlərindən əvvəl qadınların klinik-anamnestik göstəricilərinin təhlilini apardıq. I qrupa (n=50) uşaqlıq mioması üzrə cərrahi müalicə aparılmış xəstələr, II qrupa (n=50) maqnitləşdirilmiş su, III qrupa (n=50) seolit tərkibli preparatla müalicə və IV qrupa (n=50) hormonal müalicə alan xəstələr daxil edilmişdir. Bütün xəstələrə müalicədən əvvəl və sonra qanın koaquloqramması aparılmışdır. Tədqiqatın nəticələrindən məlum olmuşdur ki, bütün qruplarda müalicədən sonra koaquloqramma göstəriciləri müalicədən sonra normal həddə qayıtmışdır. Fibrinogen, MHO, prtrombin vaxtı, D-dimer statistik dürüst azalmış, antirtombin III isə statistik dürüst artmışdır. Bu da təklif edilən maqnitləşdirilmiş su və seolit ilə müalicə tədbirlərinin nəticələrinin hormonal və cərrahi müalicə göstəricilərilə eyni səviyyədə dəyişdiyini, yən onların effektivliyinin ənənəvi müalicə sxemlərilə oxşar olduğunu sübut edir.
Keywords: uşaqlıq mioması, koaquloqramma, fibrinogen, MHO, prothrombin vaxtı, seolit, maqnisləşdirilmiş su, hormonal müalicə, cərrahi müalicə
Süleymanov T.A., Hüseynova K.Ə.
EPILOBIUM L. (CHAMAENERIUM ADANS) CİNSİNƏ AİD NÖVLƏRİN FARMAKOKİMYƏVİ TƏDQİQİNİN PERSPEKTİVLƏRİ
Xülasə: Giriş. Chamaenerium cinsinə daxil olan növlərin xammalı və onun əsasında hazırlanmış çıxarışlardan müxtəlif ölkələrin xalq təbabətində istifadəsinə dair kifayət qədər məlumatlar vardır. İşin məqsədi. Azərbaycan florasında yayılan Chamaenerium cinsinə aid növlərin farmakokimyəvi tədqiqinin perspektivlərini müəyyən etməkdir. Material və metodlar. İstifadə olunan Chamaenerium dodonaei və Chamaenerium angustifolium xammalı Azərbaycan Respublikasının Quba və Qax rayonları ərazisindən bitkinin çiçəklənmə mərhələsində tədarük edilmişdir. Xammalın fitokimyəvi tərkibinin öyrənilməsi üçün xromatoqrafik, kimyəvi və fiziki-kimyəvi üsullardan istifadə edilmişdir. Nəticə. Aparılan fitokimyəvi tədqiqatlar nəticəsində E.dodonaei və E.angustifolium xammalının flavonoid və saponinlərlə zəngin olduğu aşkar edilmişdir. Spektrofotometriya üsulu ilə xammalda flavonoidlərin miqdarı təyini aparılmış, E.dodonaei xammalında 2,19%, E.angustifolium xammalında isə 2,77% təşkil etdiyi aşkarlanmışdır. Yekun. Epilobium (Chamaenerium) cinsinə aid növlərin xammalının geniş farmakokimyəvi tədqiqinin aktual və perspektivli olduğunu göstərir.
Keywords: Epilobium L. (Chamaenerium Adans), spektrofotometriya, flavanoidlər
Kərimova K.M., Qəmbərova A.A, Əhmədov R.N.
PLEVRAL MAYENİN SİTOLOJİ TƏDQİQİNİN DİAQNOSTİK ƏHƏMİYYƏTİ
Xülasə: Plevral effuziya sindromunun etiologiyasının diaqnostikasında və differensial diaqnostikasında, evakuasiya olunmuş plevra mayesinin sitoloji müayinəsi əksər hallarda həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Bu tədqiqatda diaqnostik sitoloji metodunun rutin üsulla effektivliyi və istifadəsi qiymətləndirilir. Plevriti olan 320 xəstənin plevra boşluğundan çəkilmiş material öyrənilmişdir. 8,1% xəstələrdə bədxassəli şişlərdə plevrit, 26,9% hallarda vərəm plevriti təsdiq edilmişdir. Qeyri-şiş təbiətli plevrit (reaktiv, vərəmli və s.) 32,8% hallarda qeyd edilmişdir. Plevral effüziyanın nadir formaları, məsələn, xolesterol və ya plevrada exinokok kistlərin perforasiyası nəticəsində plevral effüziya 3% təşkil etmişdir. Sitoloji diaqnostika üçün daha çox çətinlik törədən plevranın ilkin şişləri və onların differensiasiyasıdır.
Keywords: sitologiya, plevral maye, şişlər, vərəm
Əliyeva G.R., Əsgərova Ş.M.
COVİD-19 XƏSTƏLƏRİNDƏ İKİNCİLİ MİKROFLORANIN AŞKARLANMASI XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xülasə: "COVID-19" diaqnozu ilə hospitalizasiya olunan xəstələrdə ikincili infeksiyasının yayılma tezliyi kifayət qədər öyrənilməyib. Elmi Tədqiqat Ağciyər xəstəlikləri İnstitutuna yerləşdirilən Sars Cov-2 infeksiyasında yoluxmuş 3040 xəstədən 820-nin tənəffüs yollarının yuyuntu materialı və bəlğəmi qeyri-spesifik floraya görə bakterioloji tədqiqatın nəticələri təhlil edilib. 771 (94%) xəstədə ikincili respirator mikroflora aşkar edilmişdir. 347 (42,3%) hallarda Candida cinsindən olan göbələk florası aşkar edilmiş, 211 (25,7%) xəstədə isə eyni zamanda həm bakterial həm funqal flora müşahidə edilmişdir. Bakterial infeksiyalar arasında ən çox rast gəlinən patogenlər Stafilokokk (n=109), Klebsiella Pnevmoniya (n=41), Escherichia coli (n=38), Enterobacter (n=33), Streptococcus pnevmoniya (n=32) olmuşdur.
Keywords: COVID-19, ikincili bakterial infeksiya, kandida
Muradova A.M.
PLANTAR FASSİİT XƏSTƏLİYİNİN QISAMÜDDƏTLİ MÜALİCƏSİNDƏ EKSTRAKORPORAL ZƏRBƏ-DALĞA TERAPİYASININ VƏ BALDIR ƏZƏLƏSİNİN DARTINMA MƏŞQLƏRİNİN EFFEKTİVLİYİ
Xülasə: Plantar fassiit plantar daban ağrısının ən çox yayılmış səbəbidir. Xəstələrin 70%-dən 80%-ə qədərində konservativ müalicə ilə ağrı azaltmaq mümkün olur. Bir çox tədqiqatlar xəstələrin müalicəsində bir neçə konservatik və fizioterapevtik müalicə növlərindən istifadəsinin plantar daban mahmızında daha da effektiv olduğunu sübut etmişdir. Bu tədqiqatda 70 xəstə təsadüfi seçim ilə 2 qrupa ayrılaraq aktiv və nəzarət qruplarına bölünmüşlər. Müşahidələr göstərir ki, ən yaxşı effekt aktiv qrupa daxil edilən xəstələrdə müşayət olunmuşdur. Onlara həftədə 1 dəfə 5 həftə boyunca Ekstrakorporal zərbə-dalğa terapiyası və gündə 20-30 dəqiqə baldır əzələsinin dartınma məşğələləri icra olunmuşdur.
Keywords: EZDT (ekstrakorporal zərbə-dalğa terapiyası), məşqlər, plantar fassiit, dartınma
Cəfərova G.A., Əbilova R.Q., Həsənzadə N.Ç.
YUMURTALIQLARIN XƏRÇƏNGİ OLAN QADINLARDA BƏZİ MİKROELEMENTLƏRİN VƏ VİTAMİNLƏRİN BALANSININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xülasə: Tədqiqat işinin məqsədi yumurtalıqların xərçəngi olan qadınların qanında bəzi mikroelementlərin və vitaminlərin balansının xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi olmuşdur. Tədqiqat işində yaşı 46-68 il arasında tərəddüd edən 30 nəfər yumurtalıq xərçəngi olan xəstələrin qan nümunələrində misin, dəmirin, maqneziumun, kalsiumun, fosforun konsentrasiyası spektrofotometrik üsulla, D vitaminin, B12 vitaminin və fol turşusunun (B9) konsentrasiyası isə immunoferment üsulla təyin edilmişdir. Yumurta¬lıq¬ların xərçəngi zamanı xəstələrin həm mikroelement balansında, həm də vitamin mübadiləsində ciddi pozulmalar müşahidə edilmişdir. Bu xəstələrin qanında misin və B12 vitaminin konsentrasiyası artmış, maqneziumun, dəmirin, fosforun, D vitaminin və fol turşusunun qatılığı isə azalmışdır. Qeyd edilən dəyişikliklər xəstəliyin III-IV mərhələsində daha qabarıq şəkildə müşahidə edilmişdir. III-IV mərhələdə kalsiumun konsentrasiyasının artması onun xəstəliyin proqressivləşməsində rolunu izah edir.
Keywords: yumurtalıqların xərçəngi, mikroelementlər, vitamin D, vitamin B12 və fol turşusu
Bayramova L.Q., Mehtiyeva Ş.N., Məmmədbəyli A.K.
2005-2009-CU İLLƏRDƏ GƏNCƏ ŞƏHƏRİNDƏ QEYDƏ ALINAN MÜƏYYƏN QRUP EPİLEPSİYALI XƏSTƏLƏRİN EPİDEMİOLOGİYASININ ÖYRƏNİLMƏSİ
Xülasə: Epilepsiya təkrarlanan, səbəbsiz qıcolmalarla xarakterizə olunan nevroloji xəstəlikdir. Bu qıcolmalar beynin normal elektrik fəaliyyətinin pozulması nəticəsində yaranır. Epilepsiyanın spesifik səbəbi fərqli ola bilsə də, genetika, baş travması, beynin vəziyyəti, yoluxucu xəstəliklər, prenatal zədə və ya inkişaf pozulmaları kimi müxtəlif amillərlə əlaqələndirilə bilər. Qıcolmalar müxtəlif yollarla özünü göstərə bilər və onların şiddəti insandan insana fərdi olaraq dəyişə bilər. Bəzi insanlar qıcolmadan huşunu itirə bilər, digərlərində isə bir nöqtətə baxma seyrləri və ya müvəqqəti çaşqınlıq halları müşahidə oluna bilər. Tutmalar, həmçinin müəyyən fərdlərdə yuxunun olmaması, stress və ya digər spesifik amillərlə də tətiklənə bilər. Epilepsiya xroniki bir xəstəlik olsa da, dərman müalicəsi, cərrahiyyə və bəzi hallarda pəhriz dəyişiklikləri də daxil olmaqla müxtəlif müalicələrlə idarə oluna bilər. Epilepsiya xəstələri düzgün idarə və qayğı ilə normal həyat sürə bilərlər. Epilepsiya xəstələrinin xüsusi ehtiyaclarına uyğun hərtərəfli müalicə planı hazırlamaq üçün tibb işçiləri ilə yaxından işləmələri çox vacibdir. Eyni zamanda müəyyən ərazidə epilepsiya xəstələrinin sayının, onlarda olan klinik formaların müəyyən olunması həmin xəstələrə daha keyfiyyətli xidmət göstərməyə yardım edir. Cari tədqiqat işi Gəncə şəhərində 2005-2009-cu illər üzrə qeydə alınan arxiv materiallarına əsaslanan epilepsiyalı 322 xəstənin öyrənilməsini əhatə edir. Tədqiqatımızda 0 yaşdan 70 yaşa qədər xəstələr cinslərə, yaş qruplarına bölünərək öyrənilmiş və xəstəliyin dinamikası izlənilmişdir. Eyni zamanda bu araşdırmada etiologiyaya görə ən çox rast gəlinən epilepsiya növləri müəyyən edilmişdir.
Keywords: epilepsiya, epidemiologiya, epilepsiyanın kliniki formaları
İsmayılova N.R., Qasımova F.N., Musayeva A.V., Ağayeva Z.M.
ATIM FRAKSİYASI SAXLANILMIŞ ÜRƏK ÇATIŞMAZLIĞININ DİAQNOSTİKASI
Xülasə: Təqdim olunmuş məqalədə müasir kardiologiyanın aktual problemlərindən biri olan atım fraksiyası saxlanılmış ürək çatışmazlığının diaqnostikasına yeni yanaşmalar barədə məlumat verilmişdir. Bu patologiyanın diaqnostikasında istifadə olunan alqoritmlər, exokardioqarfik göstəricilərin əhəmiyyəti müzakirə edilmişdir.
Keywords: atım fraksiyası, ürək çatışmazlığı, doppler-exokardioqrafiya