XÜLASƏ
Aktuallıq. Hal-hazırda COVİD-19 pandemiyasından öncəki dövrlərlə müqayisədə LOR orqanlarının,xüsusən də burun funksiyalarının pozulması ilə müraciət edən xəstələr arasında hospitalizasiya hallarının artması nəzərə çarpır. Məqsəd: COVID-19 xəstəliyini keçirmiş şəxslərdə burun xəstəliklərinin yayılma tezliyini müəyyənləşdirmək idi. Materiallar və metodlar. Tədqiqatda burun xəstəlikləri olan 392 xəstə iştirak etmişdir. Bütün xəstələr əvvəl COVID-19 keçirmişdilər. Nəticələr. Xəstələrin 32,4%-ində rinit, 27,6%-ində burun arakəsməsinin əyriliyi, 9,7%-ində sinusit, 5,9%-ində adenoid vegetasiyalar, 4,3%-ində isə burun polipozu aşkarlanmışdır. Xəstələrin 20,1%-ində bir neçə xəstəliyin birləşməsi müşahidə olunmuşdur; onlardan 17,3%-ində iki, 2,8%-ində isə üç xəstəlik eyni vaxtda mövcud idi. Kəskin rinit 3,3% xəstədə, xroniki rinit isə 29,1% xəstədə qeyd olunmuşdur: allergik rinit (19,4%), vazomotor tip (8,9%), hiperplastik tip (0,8%). Kəskin sinusit 1,0% xəstədə, xroniki sinusit isə 8,7% xəstədə müşahidə olunmuşdur. Hiperplastik sinusit 8,9% xəstədə, irinli sinusit isə tibbi yardım üçün müraciət edən xəstələrin 0,8%-ində müəyyən edilmişdir. Yekun: COVİD-19 keçirmiş xəstələrin əksəriyyətində burunun xroniki iltihabi xəstəlikləri və müştərək patologiyalar aşkar olunur.Bu da ağırlaşmaların profilaktikası və həyat keyfiyyətinin artırılması istiqamətində erkən diaqnostika və kompleks müalicənin vacibliyini göstərir.
Açar sözlər: LOR xəstəlikləri, burun xəstəlikləri, COVID-19

---

ƏDƏBİYYAT

1. Ta NH. ENT in the context of global health // Ann R Coll Surg Engl. 2019;101(2):93-96. doi: 10.1308/rcsann.2018.0138.
2. Sorichetti BD, Pauwels J, Jacobs TB, Chadha NK, Kozak EL, Kozak FK. High frequency of otolaryngology/ENT encounters in Canadian primary care despite low medical undergraduate experiences // Can Med Educ J. 2022;13(1):86-89. doi: 10.36834/cmej.72328.
3. Mahfuz SI, Kabir A, Sharif A. Pattern of ENT Diseases in Outpatient Department in a District Level Hospital in Bangladesh // Bangladesh J Otorhinolaryngol. 2020; 23 (1): 74-82.
4. Shrestha, K.K., Dhungana, A., Joshi, R.R., Shrestha, S., Mishra, S. Prevalence of Common Ear Nose and Throat Diseases in a Tertiary Care Center during Monsoon Season in Nepal // Nepal Medical College Journal. 2025; 27(1): 70-75. doi: 10.3126/nmcj.v27i1.77546
5. Lukama L, Aldous C, Michelo C, Kalinda C Ear, Nose and Throat (ENT) disease diagnostic error in low-resource health care: Observations from a hospital-based cross-sectional study // PLoS ONE. 2023; 18(2): e0281686. doi: 10.1371/journal.pone.0281686
6. Jian L, Yi W, Zhang N, Wen W, Krysko O, Song WJ, Bachert C. Perspective: COVID-19, implications of nasal diseases and consequences for their management // J Allergy Clin Immunol. 2020;146(1):67-69. doi: 10.1016/j.jaci.2020.04.030
7. Papadopoulos N, Prokopakis EP, Karatzanis AD, Linardakis M, Mourellou E, Symvoulakis EK. Features of ENT Cases in the Emergency Department of a Tertiary Hospital in Greece: A Prospectively Driven Data Collection Study // Healthcare. 2023; 11(13):1943. doi: 10.3390/healthcare11131943
8. Alam AU, Ullah MK, Shakil M, Rahman SMT, Ahamed MK, Sarower MG. Prevalence of Otolaryngological Diseases in General Population: A Study in Eastern Medical College Hospital // Eastern Med Coll J. 2022; 7 (1): 6-10.
9. Nur Husna SM, Tan HTT, Md Shukri N, Mohd Ashari NS and Wong KK (2022) Allergic Rhinitis: A Clinical and Pathophysiological Overview // Front. Med. 9:874114. doi: 10.3389/fmed.2022.874114
10. Kazimierczak N, Kazimierczak W, Serafin Z, Nowicki P, Lemanowicz A, Nadolska K, Janiszewska-Olszowska J. Correlation Analysis of Nasal Septum Deviation and Results of AI-Driven Automated 3D Cephalometric Analysis // Journal of Clinical Medicine. 2023; 12(20):6621. doi: 10.3390/jcm12206621
11. Alghamdi FS, Albogami D, Alsurayhi AS, Alshibely AY, Alkaabi TH, Alqurashi LM, et al. Nasal Septal Deviation: A Comprehensive Narrative Review // Cureus. 2022;14(11):e31317. doi: 10.7759/cureus.31317.
12. Valsamidis K, Printza A, Constantinidis J, Triaridis S. The Impact of Olfactory Dysfunction on the Psychological Status and Quality of Life of Patients with Nasal Obstruction and Septal Deviation // Int Arch Otorhinolaryngol. 2020;24(2):e237-e246. doi: 10.1055/s-0040-1701269.
13. Teixeira J, Certal V, Chang ET, Camacho M. Nasal Septal Deviations: A Systematic Review of Classification Systems // Plast Surg Int. 2016;2016:7089123. doi: 10.1155/2016/7089123.
14. Ringel B, Kons ZA, Holbrook EH, Gray ST. Trends of Odontogenic Sinusitis Incidence During the COVID-19 Pandemic // Laryngoscope. 2024;134(4):1597-1602. doi: 10.1002/lary.31082.
15. Min HK, Lee S, Kim S, Son Y, Park J, Kim HJ, et al. Global Incidence and Prevalence of Chronic Rhinosinusitis: A Systematic Review // Clin Exp Allergy. 2025;55(1):52-66. doi: 10.1111/cea.14592.
16. Yücedağ F, Kahraman ŞŞ. A comparison of nasal mucociliary clearance time in COVID-19 and variant COVID-19 patients // B-ENT. 2023;19(1):14-17.