XÜLASƏ
Мəqsəd. Tütün tüstüsünün zərərli komponentlərinin uşaq və yeniyetmələrin orqanizminə passiv siqaret çəkmə təhlükəsini nümayiş etdirmək üçün ədəbi mənbələrin icmalı və əhalinin sosial sorğusu nəticəsində əldə edilmiş məlumatların xülasəsi əsasında təsirinin öyrənilməsi. Material və metodlar. Məktəbliləri iki qrupa - passiv siqaretə məruz qalan və passiv siqaret çəkməyənlərə bölmək yolu ilə boy, çəki və döş qəfəsinin həcminin ölçülməsini müəyyən etmək qərarına gəldik. Rayon poliklinikalarında sorğu vərəqələri ilə yanaşı, uşaqların sidikdə nikotinin metaboliti olan kotininin keyfiyyətcə in vitro aşkarlanması üçün “İmmunoXrom-Kotinin-Ekspress” immuno-xromatoqrafik analiz testindən istifadə etmiş, həmçinin uşaqların ambulator kartlarını yoxlamışıq. Nəticələr və müzakirə. Passiv siqaretə məruz qalan məktəblilər fiziki cəhətdən aktiv deyillər, oturaq həyat tərzi keçirirlər və nəticədə onlar piylənməyə məruz qalır. Arifmetik orta çəkili rəqəmlər yaş fərqi olmadan bütün müşahidə edilən qruplar üçün hesablanmışdır. Bədən çəkisinin artması döş qəfəsinin çevrəsinin də paralel artmasına səbəb olur - oğlanlarda bu, 2,53±0,16 sm daha böyükdür. Yekun. 20-ci əsrdə iqlim parametrlərində baş verən dəyişikliklər ilk dəfə obyektiv qeydə alınmış və sistemli təhlilə məruz qalmışdır. Cəmiyyətin sosial cəhətdən həssas üzvləri üçqat yüklə üzləşirlər: aşağı həyat keyfiyyəti, pis ekoloji keyfiyyət və pis sağlamlıq. Ətraf mühitin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün profilaktik tədbirlərə ehtiyac var.
Açar sözlər: məktəblilərin cəlbediciliyi, məktəblilərin passiv siqaret çəkməsi, məktəblilərin fiziki inkişafı

---

ƏDƏBİYYAT

1. Anderko L, Chalupka S, Du M, Hauptman M. Climate changes reproductive and children’s health: a review of risks, exposures, and impacts // Pediatric Research. 2020-01. Vol. 87, iss. 2. P. 414-419. ISSN 1530-0447. doi:10.1038/s41390-019-0654-7.
2. Масленникова Г.Я., Оганов Р.Г. Профилактика и снижение курения табака в практическом здравоохранении // Проф. мед. 2010. №6. с. 11-16. [Maslennikova G.Ya., Oganov R.G. Prevention and reduction of tobacco smoking in practical healthcare // Prof. Med. - 2010. - No. 6. - with. 11-16.]
3. Watts N, Amann M, Arnell N, Ayeb-Karlsson S, Belesova K. The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate // Lancet 2019-11-16. 394.10211.1836-1878. doi:10.1016/S0140-6736(19)32596-6
4. Helldén D, Andersson C, Nilsson M, Ebi KL, Friberg P, Alfvén T. Climate change and child health: a scoping review and an expanded conceptual framework // Lancet Planet Health. 2021 Mar;5(3):e164-e175. doi: 10.1016/S2542-5196(20)30274-6.
5. Garcia DM, Sheehan MC. Extreme Weather-driven Disasters and Children's Health//International Journal of Health Services: Planning, Administration, Evaluation. 2016.Т. 46,1.79-105. ISSN 0020-7314. doi:10.1177/0020731415625254
6. Collins M, Knutti R, Arblaster J, Dufresne JL, Fichefet T. Long-term Climate Change: Projections, Commitments and Irreversibility (англ.) // Climate Change 2013 - The Physical Science Basis: Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. 2013. С. 1029-1136.
7. Frederica P. Multiple Threats to Child Health from Fossil Fuel Combustion: Impacts of Air Pollution and Climate Change // Environmental Health Perspectives. 2017-02-01. Т. 125. 2. 141-148. doi:10.1289/EHP299
8. Trott CD. Reshaping our world: Collaborating with children for community-based climate change action (англ.) // Action Research. 2019-03-01. Vol. 17, iss. 1. P. 42-62. ISSN 1476-7503. doi:10.1177/1476750319829209
9. Parth S, Schickl M, Keller L, Stoetter J. Quality Child-Parent Relationships and Their Impact on Intergenerational Learning and Multiplier Effects in Climate Change Education. Are We Bridging the Knowledge-Action Gap? // Sustainability. 2020. Vol. 12, iss. 17. P. 1-16.
10. Marvel K, Cook BI, Bonfils CJW, Durack PJ, Smerdon JE, Williams AP. Twentieth-century hydroclimate changes consistent with human influence // Nature. 2019 May;569(7754):59-65. doi: 10.1038/s41586-019-1149-8
11. van der Wiel, K., Kapnick, S.B. & Vecchi, G.A. Shifting patterns of mild weather in response to projected radiative forcing // Climatic Change 140, 649-658 (2017). https://doi.org/10.1007/s10584-016-1885-9.
12. Ranson M, Crime, weather, and climate change // Journal of Environmental Economics and Management, V 67, Iss. 3 2014, 274-302, https://doi.org/10.1016/j.jeem.2013.11.008
13. Коннифф Р. Последняя надежда // В мире науки. 2019. № 3. С. 78—87. [Richard Conniff. The Last Hope // In the World of Science. 2019. No. 3. P. 78-87.]
14. Алексеев Г.В. Проявление и усиление глобального потепления в Арктике // Фундамен-тальная и прикладная климатология, 2015. № 1. С. 11-26. [Alekseev G.V. Manifestation and intensification of global warming in the Arctic // Fundamental and Applied Climatology, 2015. No. 1. P. 11-26.]
15. Анисимов М.В., Бышев В.И., Залесный В.Б., Мошонкин С.Н. Междекадная изменчивость термической структуры вод Северной Атлантики и ее климатическая значимость // ДАН, 2012. Т. 443. №3. С. 372-376. [Anisimov M.V., Byshev V.I., Zalesny V.B., Moshonkin S.N. Interdecadal variability of the thermal structure of the North Atlantic waters and its climatic significance // DAN, 2012. Vol. 443. No. 3. P. 372-376.]
16. Бабаев П.Н., Мамедов Р.М. Влияние пассивного курения на стоматологическое здоровье школьников // Терапевт. стоматол. 2011. №3. 14-16. [Babaev P.N., Mamedov R.M. The effect of passive smoking on the dental health of schoolchildren // Therapist. stomatol. - 2011. - No. 3. 14-16.]
17. Чобанов Р.Э., Бабаев П.Н., Лемберанская А.З. Пассивное курение как фактор риска формирования миопии у школьников // Рос. офтальмол. ж. 2012., №2. с.68-70. [Chobanov R.E. Babaev P.N., Lemberanskaya A.Z. Passive smoking as a risk factor for the formation of myopia in schoolchildren // Ros. ophthalmol. j. 2012., No. 2.68-70.]
18. Груза Г.В., Ранькова Э.Я. Наблюдаемые и ожидаемые изменения климата России: температура воздуха. М.: ИГКЭ, 2012. 194 с. [Gruza G.V., Rankova E.Ya. Observed and expected climate changes in Russia: air temperature. Moscow: IGKE, 2012. 194 p.]
19. Малинин В.Н., Гордеева С.М. Изменчивость влагосодержания атмосферы над океаном по спутниковым данным // Исследование Земли из Космоса, 2015. №1. С. 3-11. [Malinin V.N., Gordeeva S.M. Variability of atmospheric moisture content over the ocean based on satellite data // Research of the Earth from Space, 2015. No. 1. P. 3-11.]
20. Федоров В.М. Анализ временных откликов приповерхностной температуры воздуха на многолетнюю изменчивость инсоляции Земли // Жизнь Земли, 2017. Т. 39. №4. С. 381-391. [Fedorov V.M. Analysis of temporal responses of surface air temperature to long-term variability of the Earth’s insolation // Life of the Earth, 2017. Vol. 39. No. 4. P. 381-391.]
21. Федоров В.М. Изменения ледовых ресурсов отдельных ледниковых районов северного полушария в XX в. // Водные ресурсы,2015.Т.42.№1.С.3-12. DOI: 10.7868/S0321059614060066. [Fedorov V.M. Changes in ice resources of individual glacial regions of the Northern Hemisphere in the 20th century // Water Resources, 2015. Vol. 42. No. 1. P. 3-12. DOI: 10.7868/S0321059614060066.]
22. Бабаев П.Н. Курение родителей как фактор нарушения остроты зрения у школьников г.Баку // Российская детская офтальмология №2 2021. С.-22-30. [Babaev P.N. Smoking of parents as a factor in visual acuity impairment in schoolchildren in Baku // Russian Children's Ophthalmology No. 2 2021. P.-22-30.]
23. Jones, P.D., Lister D.H., Osborn T.J., Harpham C., et al. Hemi­spheric and large-scale land surface air temperature variations: an extensive revision and an up­date to 2010 // J. Geophys. Res., 2012. V. 117. DO5127. DOI: 10.1029/2011JD017139.
24. Osborn T.J., Jones P.D. The CRUTEM4 land-surface air temperature data set: construc­tion, previous versions and dissemination via Google Earth // Earth System Science Data. 2013. V. 6. P. 61-68. DOI:10.5194/essd-6-61-2014.
25. Соловьев Л.П. Климатические изменения. Потепление или похолодание? // Экологические системы и приборы. 2014. № 7. С. 20-25. [Soloviev L.P. Climate change. Warming or cooling? // Ecological systems and devices. - 2014. - No. 7. - P. 20-25.]
26. Локощенко М.А. Катастрофическая жара 2010 года в Москве по данным наземных метеорологических измерений // Известия Российской академии наук. Физика атмосферы и океана. 2012. Т. 48, № 5. С. 523-536. [Lokoshchenko M.A. The catastrophic heat of 2010 in Moscow according to ground-based meteorological measurements // Bulletin of the Russian Academy of Sciences. Physics of the Atmosphere and Ocean. 2012. Vol. 48, No. 5. 523-536.]
27. Горшков Л.К. Проблема глобального потепления: реальность и прогнозы // Экология и развитие общества. 2015. № 3. С. 7-14. [Gorshkov L.K. The problem of global warming: reality and forecasts // Ecology and development of society. 2015. No. 3. P. 7-14.]
28. Бабаев П.Н. Медицинская обращаемость и структура заболеваемости школьников, под-вергающихся пассивному курению // Общественное здоровье и здравоохранение. 2014. №1. с.34-38. [Babaev P.N. Medical appeals and structure of morbidity of schoolchildren exposed to passive smoking // Public health and healthcare. 2014. No. 1. pp. 34-38.]
29. Защита здоровья населения Европейского региона от изменений климата: обновления на 2017 г. Копенгаген: Европейское региональное бюро ВОЗ. 2017. 76 с. [Protecting health from climate change in the European Region: 2017 update. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. 2017. 76 p.]
30. Искакова А.К. Современные проблемы изменения климата // Гигиена труда и медицинская экология. 2015. № 1 (46). [Isakova A.K. Modern problems of climate change // Occupational hygiene and medical ecology. 2015. No. 1 (46).]
31. Кузнецова В.П., Погонышева И.А. Изменение климата и его влияние на здоровье населения, реализация профилактических программ в Европе // Окружающая среда и здоровье человека: опыт стран Евросоюза: Материалы научно-практического семинара. 2018. С. 5-12. [Kuznetsova V.P., Pogonysheva I.A. Climate change and its impact on public health, implementation of preventive programs in Europe // Environment and human health: experience of the EU countries: Proceedings of the scientific and practical seminar. 2018. p. 5-12.]
32. Наводнения: управление рисками для здоровья в европейских государствах - членах ВОЗ. Копенгаген: Европейское региональное бюро ВОЗ. 2017. [Floods: managing health risks in WHO European Member States. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. 2017.]
33. Погонышева И.А., Погонышев Д.А. Актуальные проблемы взаимосвязи окружающей среды и здоровья человека в странах Европейского союза. Обзор литературы // Гигиена и санитария. 2019. Т. 98. № 5. С. 473-477. [Pogonysheva I.A., Pogonyshev D.A. Actual problems of the relationship between the environment and human health in the countries of the European Union. Literature review // Hygiene and Sanitation. 2019. Vol. 98. No. 5. P. 473-477.]
34. Ciscar J.C., Iglesias A., Feyen L., Szabó L. et al. Physical and economic consequences of climate change in Europe // Proceedings of the National Academy of Sciences. 2011. V. 108. №7. P. 2678-2683.
35. Healthy environment, healthy lives: how the environment influences health and wellbeing in Europe. EEA Report. № 1. 2019. Luxembourg.
36. Protecting health from climate change: a seven-country initiative. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. 2017.
37. Kazmierczak A. et al. Urban adaptation in Europe: how cities and towns respond to climate change. 2020.